Polskie fundacje rodzinne mają ułatwić sukcesję m.in. firm transportowych

Fot. ZM

Polscy przedsiębiorcy, zgodnie z zapowiedziami, już niedługo doczekają się rozwiązania, które ułatwi im spadkobranie i zabezpieczenie biznesu. Może okaże się, że polskie fundacje rodzinne będą zakładane, jak w USA, nie tylko dla dużych majątków, lecz nawet w mniejszych podmiotach, z uwagi na chęć zabezpieczenia biznesu przed odpowiedzialnością finansową oraz zabezpieczenia biznesu na przyszłość.
Projekt ustawy o fundacji rodzinnej został oficjalnie opublikowany 22 marca 2021 r. Według założeń projekt ustawy może trafić do parlamentu w drugiej połowie 2021 r. a ustawa wejść w życie na początku 2022 r. Obowiązujące przepisy są w tym zakresie przestarzałe, nie przystają do realiów prowadzenia biznesu w XXI wieku i nie dają kompleksowych rozwiązań. Jest to zatem bardzo istotny krok z punktu widzenia sukcesji biznesów i pierwsza taka instytucja w Polsce. Do tej pory firmy mogły korzystać jedynie z rozwiązań oferowanych przez ustawodawstwa innych państw, które z uwagi na koszty ich wdrożenia, były nieosiągalne dla mniejszych przedsiębiorstw. Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego instytucji polskiej fundacji rodzinnej umożliwi skorzystanie z niej każdemu, komu na sercu leży przyszłość firmy i rodziny.

Warto przypomnieć, że przepisy prawa spadkowego mają już prawie 60 lat. Oznacza to, iż są zdecydowanie starsze niż większość biznesów funkcjonujących w Polsce, do których regulacje te znajdują zastosowanie. O ile biznes ruszył naprzód, to przepisy stanęły w miejscu. Na przestrzeni lat zobaczyliśmy, jak bardzo zmienił się biznes i jego otoczenie, za czym, niestety, nie poszły zmiany prawne, co powoduje duże trudności w praktyce. Byliśmy świadkami, gdy w praktyce po śmierci właściciela firmy transportowej wszystkie samochody powinny stanąć w miejscu, gdzie się znajdowały, umowy leasingowe rozwiązać się i czekać z działalnością, aż formalnościom stanie się zadość. Oczywiście tak się w praktyce nie działo, co potem powodowało mnóstwo problemów, konieczność wyjaśnień, naginania rzeczywistości. Sposobem na przeprowadzenie transferu pokoleniowego jest najczęściej, niestety, brak planu lub testamenty. Oba przypadki nie są dobre dla prowadzonego biznesu, szczególnie dla branż wrażliwych, jaką niewątpliwie jest branża transportowa, w której ciągłość zapewniania usług i trwałość są niezwykle istotne, zaś ilość regulacji, pod które podlega, ogromna, zarówno w Polsce jak i za granicą.
Dodatkowo sporo z biznesów transportowych wciąż prowadzonych jest w formie jednoosobowych działalności gospodarczych. Wprawdzie od 2018 r. obowiązują przepisy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, których celem jest ułatwienie sukcesji przedsiębiorstwa, ale regulacje te:
1. dotyczą wyłącznie firm zarejestrowanych w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej;
2. nie są kompletne;
3. są tymczasowe, bowiem ich celem jest uzyskanie przez następców prawnych czasu na podjęcie decyzji, czy chcą kontynuować działalność na własny rachunek, sprzedać firmę, czy ją zamknąć.
Dlatego te przepisy nie są satysfakcjonujące. Warto zwrócić uwagę nie tyle na konieczność wprowadzania regulacji dostosowanych do konkretnych form działalności, lecz na narastającą potrzebę przygotowania kompleksowych rozwiązań prawnych sukcesji biznesu, zwłaszcza niezbędnych w procesie budowania firmy wielopokoleniowej. Powinny one dotyczyć również działalności w formie spółek handlowych, a także osób nie prowadzących już działalności, ale dysponujących dużym majątkiem, który planują przekazać następcom. Biznesy transportowe są często budowane właśnie na zasadach firm przekazywanych kolejnym pokoleniom

Odpowiedzią na powyższe zapotrzebowanie jest planowane wprowadzenie instytucji polskiej fundacji rodzinnej. Najprawdopodobniej stanie się ona w najbliższej przyszłości głównym instrumentem planowania transferu pokoleniowego. Warto zatem zapoznać się z jej założeniami i zastanowić się, czy nie będzie ona odpowiednim rozwiązaniem dla prowadzonego biznesu transportowego.
Kompleksowy proces budowy biznesu na lata wymaga ułożenia jego obecnej struktury w sposób odpowiadający woli przedsiębiorcy oraz określenia przyszłych zasad zarządu i kontroli. Podobne oczekiwania mają osoby posiadające majątek prywatny znacznych rozmiarów.
Fundacja prywatna skupi się właśnie na realizacji woli spadkodawcy określonej przez niego na etapie utworzenia fundacji. Fundacja wyposażona w majątek fundatora urzeczywistnia jego wolę, zarówno na etapie jego życia, jak i po śmierci. Majątek przekazany fundacji zostaje wyjęty z masy spadkowej, co prowadzi do tego, że praktycznie spadkobiercy nie mogą działać w konflikcie i walczyć o jak największą schedę po spadkodawcy, gdyż ten jej nie pozostawi.

Fundacja rodzinna będzie przeznaczona nie tylko dla przedsiębiorców, lecz również dla majątków prywatnych. Jest to rozwiązanie pożądane ze względu na możliwość znacznie większej swobody w kształtowaniu rozwiązań związanych z przekazaniem biznesu. Fundacja również zapewnia bezpieczeństwo ich prowadzenia oraz kontynuację bez względu na sytuacje losowe spotykające właścicieli. Nie dziwi więc duże zainteresowanie wśród polskich przedsiębiorców zagranicznymi trustami i fundacjami prywatnymi, obserwowane od dłuższego czasu. Fundacja może być zatem tworzona w celu:
• zaplanowania właściwej sukcesji majątku na przyszłe pokolenia,
• zabezpieczenia zasad zarządu majątkiem,
• zabezpieczenia samego majątku.
Celem fundacji prywatnej jest zarządzanie i dysponowanie majątkiem przekazanym przez fundatora, zgodnie z zasadami przez niego określonymi. Fundacja prywatna stanowi więc bardzo cenne narzędzie w procesie planowania spadkowego. Fundator, przekazując majątek na rzecz fundacji, przestaje być jego właścicielem. Staje się nim fundacja, która, z kolei, dysponuje majątkiem w sposób określony przez fundatora, posiadającego daleko idącą swobodę w ustalaniu reguł zarządzania nim. To właśnie dzięki temu fundacja prywatna stanowi narzędzie umożliwiające skuteczne utrzymywanie majątku i biznesu wypracowanego przez lata.

W praktyce wydaje się, iż obecne rozwiązania prawa spadkowego zdecydowanie bardziej chronią spadkobierców przed pokrzywdzeniem, w mniejszym stopniu czuwają nad realizacją pełnej woli spadkodawcy, a nie chronią samych przedsiębiorstw. Fundacja skupi się natomiast na realizacji woli fundatora. Głównym celem jest zarządzanie majątkiem i zapewnienie jego ochrony oraz spełnienie świadczenia na rzecz wskazanego przez fundatora beneficjenta, w szczególności w celu pokrywania kosztów jego utrzymania lub kształcenia albo realizacji przez niego celów społecznie lub gospodarczo użytecznych. Wyłączenie możliwości bezpośredniego prowadzenia działalności gospodarczej zwiększa szanse realizacji tego przedsięwzięcia.
W fundacji możliwe będzie swobodniejsze kształtowanie zasad praw do majątku rodzinnego. Co więcej, fundacja pozwoli ograniczyć częściowo kwestie dotyczące zachowku, aby zabezpieczyć jej majątek przed koniecznością nagłego rozliczenia się ze spadkobiercami, zaś w kolejnych pokoleniach w ogóle zachowek wyłączyć, co z punktu widzenia prawa cywilnego jest niemożliwe.

Znaczna część polskich firm transportowych prowadzona była do tej pory w formie jednoosobowej działalności gospodarczej lub jako spółki osobowe. Jednak z uwagi na rosnącą odpowiedzialność za prowadzenie biznesu, coraz częściej pojawiają się spółki kapitałowe. Tymczasem efektywne opodatkowanie dla osoby fizycznej będącej wspólnikiem spółki kapitałowej wynosi obecnie 34,4%.
Fundacja rodzinna jako osoba prawna będzie zasadniczo zwolniona od podatku dochodowego od osób prawnych. Fundacja będzie swoistą spółką holdingową. Posiadając udziały (akcje), będzie uzyskiwała, przede wszystkim, przychody z dywidend ze spółek rodzinnych, które nie będą opodatkowane. Pozwoli to na kumulowanie tych zysków i przeznaczanie ich, przede wszystkim, na dalsze inwestycje, w tym w nowe przedsięwzięcia bez konieczności transferowania ich do kolejnych podmiotów.
Reasumując, wypłaty do beneficjentów będą opodatkowane na takim samym poziomie, jak do wspólników spółek kapitałowych. Jednak opodatkowanie będzie miało miejsce tylko w takim zakresie, jak w wypadku wypłacania świadczeń beneficjentom przez fundację. Dochody zatrzymane przez fundację nie będą opodatkowane, a tym samym można je będzie dalej inwestować bez podwójnego opodatkowania.

Wejście w życie nowego rozwiązania planowane jest na styczeń 2022 r. Niemniej do tego momentu jest czas, aby przygotować się na jego wdrożenie. Polskie fundacje rodzinne nie będą instrumentem, który da się zastosować z dnia na dzień dla potrzeb transferu pokoleniowego. Wymagają odpowiedniego przygotowania nie tylko fundatora oraz potencjalnych beneficjentów, ale, przede wszystkim, firmy. Dla prawidłowego przygotowania transferu pokoleniowego niezbędne jest przejście odpowiednich etapów tj.:
• określenie kręgu następców i uregulowanie ich wejścia w miejsce założycieli,
• identyfikacja obszarów największego ryzyka i zagrożeń oraz zaplanowanie odpowiednich działań,
• przygotowanie konstytucji rodzinnej, wspólnie przez wszystkich interesariuszy,
• przeprowadzenie restrukturyzacji firmy – przyjęcie optymalnej formy organizacji dla budowy firmy wielopokoleniowej,
• przygotowanie sukcesorów – stopniowe wprowadzanie ich w sprawy rodzinnego przedsiębiorstwa
• wdrożenie planu budowy firmy wielopokoleniowej z wykorzystaniem rozwiązań polskich i zagranicznych, w tym założenie fundacji rodzinnej.
Dlatego działania, zmierzające do wdrożenia w firmie odpowiednich rozwiązań, należy rozpocząć jak najszybciej, aby z początkiem 2022 r. móc przystąpić do ich finalizacji.

Monika Błońska, radca prawny, dyrektor Departamentu Doradztwa Prawnego i partner w Mariański Group Kancelarii Prawno-Podatkowej prof. Adam Mariański, doradca podatkowy, adwokat i partner w Mariański Group Kancelarii Prawno-Podatkowej, przewodniczący Krajowej Rady Doradców Podatkowych

Monika Błońska, radca prawny

Fot. Mariański Group Kancelaria Prawno-Podatkowa

Mariański Group gwarantuje kompleksowe wsparcie i obsługę przez zespół doświadczonych adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych i biznesowych, dla których priorytetem jest bezpieczeństwo prawne klientów.
Liderem Mariański Group jest prof. Adam Mariański, doradca podatkowy i adwokat, doradca wielu firm rodzinnych, ekspert BCC ds. sukcesji biznesu i restrukturyzacji, który opiniuje wszystkie projekty i nadzoruje pracę ekspertów w biurach w Warszawie, Łodzi, Wrocławiu i Częstochowie.

Prof. Adam Mariański

Fot. Mariański Group Kancelaria Prawno-Podatkowa