Celem konwencji TIR jest uproszczenie procedur m.in. na przejściach granicznych

Fot. Straż Graniczna

Przedsiębiorstwo, które eksportuje lub importuje towary z/do krajów poza UE i przewozi je transportem drogowym chce mieć pewność, że przewóz ładunku jest bezpieczny.
Zatem warto zapoznać się dokładnie, jakie możliwości daje karnet TIR, zarówno pod kątem ułatwień, jak i bezpieczeństwa przewozu.

System TIR to międzynarodowy system celny w procedurze tranzytu, którego funkcjonowanie oparte jest na przepisach Konwencji TIR (Transport International Routier – Międzynarodowy Transport Drogowy) z 1975 roku z wprowadzonymi później zmianami. Celem tej konwencji jest uproszczenie procedur na przejściach granicznych i w urzędach celnych przy przewozach towarów transportem drogowym. TIR jest jedynym uniwersalnym systemem umożliwiającym przemieszczanie ładunków pod zamknięciem celnym (plombami) w pojazdach lub kontenerach oznakowanych biało-niebieską tablicą TIR. Plomba celna zapewnia brak możliwości ingerencji w przestrzeń ładunkową, a to jest jednoznaczne z tym, że nikt nie może zajrzeć do naszego towaru.
Konwencję TIR podpisało wiele państw. Zaliczamy do nich wszystkie w Europie, a także większość państw, które utrzymują dość dużą liczbę samochodów ciężarowych w ruchu międzynarodowym, między innymi Turcja, Rosja, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan czy Iran. Całkiem niedawno konwencję TIR również podpisały Chiny.

Podstawowym celem tej konwencji jest ułatwienie i uproszczenie międzynarodowego transportu towarów. Ułatwienie przede wszystkim polega na niepobieraniu zabezpieczeń należności celno-podatkowych oraz na zmniejszonej do minimum kontroli celnej granicznej. Również jadąc pod osłoną karnetu TIR nie trzeba przygotowywać dokumentacji celnej, tzn. zgłoszenia celnego tranzytowego, aby przejechać przez jakieś państwo (stronę konwencji), aż do miejsca przeznaczenia.
Przewóz wykonywany z karnetem prowadzi do uznawania zamknięć celnych (plomb) nakładanych na środki transportu w chwili rozpoczęcia oraz kontynuacji tranzytu i minimalizuje czynności kontrolne, które towarzyszą przekraczaniu granicy przez towar na danym środku transportu. Ważnym jest, iż w trakcie przemieszczania kontrolę można przeprowadzić, ale tylko w uzasadnionych przypadkach tj. podejrzenia popełnienia przestępstwa lub nadużycia.
Zapobiegając nieprawidłowościom, przewóz towarów w ramach konwencji odbywać się może tylko specjalnie przystosowanymi pojazdami, przez wiarygodnych przewoźników, którzy nie popełnili naruszeń przepisów prawa celnego, drogowego i innych. Pojazdy te muszą natomiast posiadać świadectwo uznania i muszą być oznaczone.
Przewozy towarów w procedurze TIR można realizować w następujących przypadkach:
• jeżeli przewóz rozpoczął się lub ma się zakończyć poza Unią Europejską;
• jeżeli dotyczy przewozu realizowanego z jednego do drugiego miejsca znajdującego się na obszarze Unii Europejskiej przez terytorium kraju trzeciego;
• jeżeli towar przejeżdża przez Unię Europejską pomiędzy państwami konwencji.
Przepisy konwencji TIR dotyczą tylko i wyłącznie drogowego transportu towarów w ruchu międzynarodowym. Oznacza to zatem, że karnetu TIR nie stosuje się do innych rodzajów transportu.
Karnet nie ma zastosowania do przypadków, gdzie towar nie zmienia obszaru celnego. Karnet można więc otworzyć tylko wtedy, gdy przewóz spowoduje przekroczenie granicy celnej.
Pod osłoną karnetu TIR nie wolno przewozić tzw. towarów wrażliwych, do których zaliczamy produkty tytoniowe oraz alkohol i produkty pochodne.

Karnet TIR może uzyskać tylko przewoźnik i trzeba pozyskać pozwolenie na jego stosowanie. Natomiast sam karnet wykupuje się w Zrzeszeniu Międzynarodowych Przewoźników Drogowych. Pozwolenie na stosowanie karnetu TIR wydaje natomiast Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Warszawie. W celu otrzymania pozwolenia trzeba złożyć wniosek.
Przed pierwszym karnetem TIR należy złożyć wymagane zabezpieczenia i gwarancje w wysokości ustalonej przez Zrzeszenie oraz odbyć w tym zakresie szkolenie podstawowe, wówczas otrzymamy dopuszczenie do systemu TIR.
Pozwolenie na stosowanie karnetu TIR wydawane jest bezterminowo. Jeśli jednak zostanie naruszone prawo w zakresie przestrzegania przepisów celnych i odnoszących się do międzynarodowych przewozów towarów, pozwolenie może zostać cofnięte. Drugą możliwością jest pozbawienie prawa do korzystania z karnetu na terenie konkretnego kraju konwencji, którego władze uznają to naruszenie za poważne.

Karnet TIR spełnia rolę dokumentu gwarancyjnego i celnego, pod osłoną którego można wykonywać procedurę tranzytu. Karnety TIR drukowane są w Genewie i stanowią własność Międzynarodowej Unii Transportu Drogowego (IRU). Wykonane są w sposób zapobiegający fałszowaniu dokumentu.
Każdy karnet osiada indywidualny numer, kod kreskowy, znak wodny. Z karnetem TIR można przewozić prawie wszystkie towary.
Karnet TIR wystawiany jest na każdy pojazd drogowy lub kontener. Jeden karnet TIR można jednak wystawić na ciągnik siodłowy z naczepą lub samochód ciężarowy z przyczepą albo kilka kontenerów załadowanych na jeden pojazd drogowy lub jeden zespół pojazdów. Cechy pojazdu oraz numer świadectwa uznania i przyczep lub naczep wpisuje się do karnetu TIR, który jest ważny tylko na jedną podróż.

Jeżeli operację TIR realizuje się na obszarze celnym UE, każde stowarzyszenie poręczające ustanowione i zatwierdzone w UE może stać się odpowiedzialne za zapłatę zabezpieczonej kwoty opłat przywozowych (cło oraz podatki) objętych danym karnetem, do wysokości 60 tys. euro. W pozostałych krajach kwota zabezpieczenia wynosi 50 tys. dolarów. Kwoty tej dochodzi się od zrzeszenia w sytuacji, gdy posiadacz karnetu, czyli przewoźnik, naruszył prawo i nie uregulował roszczenia skierowanego do niego z tytułu wymagalności konkretnych opłat.
Odpowiedzialność zrzeszenia poręczającego oparta jest na roszczeniach regresowych międzynarodowych. Polega ona na wpłacaniu należności na rzecz krajowej instytucji celnej, a następnie dochodzeniu jej zwrotu od obcego zrzeszenia, które wystawiło karnet, jaki posłużył do zrealizowania transportu. Tak wypłacone środki zrzeszenie wyegzekwuje następnie od przewoźnika.
Należy również spodziewać się realizacji takiego transportu w podniesionej stawce za przewóz towaru. Spowodowane jest to wiarygodnością przewoźnika, podnoszeniem jego kwalifikacji i kosztem zdobycia karnetu TIR.

dr Izabella Tymińska, ekspert celny

Fot. arch. Autorki